حقوق و اخلاق حرفه ای، اعتبار کار ماست.

info@promanovin.com

۰۲۱-۴۴۰۱۹۷۸۷ ۰۲۱-۴۴۸۵۶۸۱۲

تاریخچه پنجره

در تاریخچه پنجره، پنجره ها به شکلهای مستطیل، مربع و دایره ای بزرگ از جنس چوب، فلز و یا pvc نبودند و مدت زمان زیادی گذشته تا پنجره ها به شکل و کاربردهای کنونی رسیده اند. می بینیم که پنجره های جدید نسبت به پنجره های قدیمی چندین سال پیش، که از جنس چوب و آهن و شیشه های تکه تکه و کوچک و رنگی که نور آفتاب را با رنگهای مختلف به داخل می فرستادند، تغییرات زیادی کرده اند. با اینکه کاربرد آنها در انتقال نور و هوا به داخل ساختمان ثابت مانده اما از رویکرد زیبایی به رویکرد محافظت از گرما، سرما، سر و صدا و گرد وخاک تغییر یافته اند.

در ادامه تاریخچه پنجره را به تفصیل توضیح خواهیم داد.

واژه پنجره

کاربرد پنجره، دریچه و شکافی بر دیوار و گاه سقف ساختمان، تهویه و تأمین نور است. که پنجره ها از نظر شکل و اندازه و نحوه کاربردش، بسته به شرایط اقلیمی و وضع فرهنگی هر منطقه متفاوت هستند. واژه پنجره از Panjara به زبان سانسکریت به معنای قفس گرفته شده است. در زبان اردو به صورت Pinjra  نوشته می شود. این واژه به معنای دریچه مشبک از قرن چهارم به زبان فارسی وارد شده است. ظاهراً بعدا معنایی عام یافته و به هر نوع دریچه اعم از مشبک و غیرمشبک و با هر نوع جنس اطلاق شده است.

 

تاریخچه پنجره

 

پنجره ها در زمان زندیه و قاجار

در دوره زندیه و قاجاریه، پنجره به معنای دریچه های مشبک فلزی به کار می رفته است. واژه (روزن)  از (روچن) در زبان پهلوی به معنای سوراخی که از آن نور و هوا داخل اتاق می شود، پیش از پنجره در زبان فارسی رایج بوده و به دریچه های غیرمشبک گفته می شده است.

در تاریخچه پنجره نوشته شده که واژه اُرسی نیز به نوعی پنجره چوبی رایج در دوره زندیه و قاجاریه گفته می شد. همچنین واژه هایی چون پاچنگ، دارْاَفزین به معنی پنجره هایی با صفحه مشبک چوبی، واژه فَخْرومَدْیَن: پنجره هایی با صفحة مشبک آجری در دوره زندیه و قاجاریه آمده است .

صورتهای مختلف پنجره در معماری گذشته تا امروز

رایج ترین نوع پنجره در معماری اوایل دوره اسلامی به صورت کُوّه بود. کوّه دریچه ای کوچک و باریک بود که غالباً نزدیک سقف ساخته می شد. علت وجود پنجره های اندک و کوچک در معماری اسلامی رعایت حریم خصوصی دیگران بوده است. واژه کوّه نیز مانند روزن در زبان فارسی معنایی خاص یافته و امروزه تنها به پنجره هایی گفته می شود که بیشتر در مأذنه ها گذاشته می شود. واژه های نافذه، قَمَریه، قَنْدَلیه و مشربیه نیز برای انواع مختلف پنجره در دوره های بعد و در سرزمین های عربی به کار می رفته است.

پنجره در قلعه ها، قصرها، مساجد و بناهای عمومی برای گسترش زاویه دید از سمت خارج، وسیع و بزرگ و برای ممانعت از تابش مستقیم نور خورشید از داخل تنگ و کوچک ساخته می شد، همانطور که در قصر الزهراء عرض برخی از پنجره های قصر از داخل نیم متر و از خارج دو برابر بود. پنجره باروهای قلاع و دژها که به مزغَل شهرت داشت، از خارج تنگ و از داخل وسیع ساخته می شد. و ساخت این نوع پنجره ها تنها در دیوارهای ضخیم ممکن بود.

 

تاریخچه پنجره

 

هنر اسلامی در اسپانیا

در معماری دوره امویان که از معماری یونانی و روم شرقی متأثر بوده است، با پنجره های مشبک در مساجد بزرگ روبرو می شویم  و پنجره از این دوره به بعد است که جنبه کاربردی ـ تزیینی پیدا می کند، چنانکه قبة الصخره دارای پنجره های داخلی و بیرونی با فاصلة حدود 30،1 متر، نزدیک به سقف و با صفحات مشبکی از مرمر، شیشه های رنگین و تزیینات فراوان بوده است. مسجد جامع دمشق نیز دارای پنجره هایی در دیوار و گردنه گنبد است که با شبکه هایی از طرح های هندسی و گیاهی سنگی و گچی پوشیده شده اند. همچنین مسجدجامع قرطبه دارای گنبدی مشبک برای تأمین روشنایی فضای مسجد است.

در مسجد سامرا که در سال 232 در دوره عباسیان ساخته شده است، 24 پنجره در قسمت بالای دیوار قبله در زیر اِفْریز و نزدیک به سقف بنا وجود دارد. نمای خارجی این پنجره ها به صورت دریچه مستطیل باریک و تنگ است که در داخل به ابعاد بزرگتر ختم می شود. این پنجره ها با قوس های دندانه ای دالبری که قاب مستطیل شکلی دور تا دور آنها را فرا گرفته است، تزیین شده اند. دیوارهای خارجی مسجد ابن طولون در قاهره هم با طاقنماهای مدور پنجره دار تقسیم بندی شده است. در تزیینات گچی دیوارها، هلال ها و پنجره های این مسجد از روش قالب گیری و برش مایل در کنده کاری چوب و تکرار یک طرح استفاده شده است .

پنجره معماری در مصر

در معماری مصر پنجره های معروف به قمریّه و قندلیه در دوره فاطمی اهمیت ویژه ای دارد. این پنجره ها پوشش هایی از سنگ یا گچ مشبک یا چوب خراطی شده با شیشه های رنگین دارند. پنجره های قندلیه به دو صورت بنا می شد: در پنجره های قندلیة ساده، یک جفت پنجرة مستطیلی با دو آستانه مساوی یا قوسی، به نام پنجره های دوقلو، در کنارهم ساخته می شدند و دربالای هریک پنجره ای دایره یا بیضی شکل، به نام قمریّه، ساخته می شد.

در پنجره های قندلیه مرکب بیش از دو پنجره، با قوس یا بدون قوس، در کنار هم ساخته می شد و در بالای آنها پنجره های دایره ای یا بیضی در دو ردیف، در ردیف پایین دو پنجره و در ردیف بالا یک یا چند پنجره، قرار می گرفت. غالباً قمریّه های منفردِ دایره ای شکل، در دیوار قبله و بالای محراب ساخته می شد. نمونه ای از این نوع پنجره ها را می توان در دیوارهای مسجد الازهر مصر و مسجد سلطان حسن مشاهده کرد.

 

تاریخچه پنجره

 

تاریخچه پنجره در دوران مختلف

اصطلاح پنجره قمریّه دردوره ممالیک بر پنجره هایی دلالت می کرد که با پوشش هایی مشبک از گچ، سنگ یا چوب خراطی شده پوشانده می شد که دراین صورت گاه به آن قمریّة خرگاه نیز می گفتند. قمریّه در این دوره نیمکره ای شکل بود، در داخلِ سه کنج ها از پنجره های بیشتری استفاده می شد و قمریّه ها نیز تزیینات بیشتری یافت.

پنجره های دوقلو یا سه قلو، ساده، بلند و دارای قوسی شکسته بودند. نمونه آن را می توان در نمای گنبد قلاوون مشاهده کرد. در این مسجد مصالح ساختمانی مختلف در قرنیز پنجره ها، شکل مضرس درهم فرورفته زیبایی ایجاد می کند. قاب پنجره ها در این بنا اغلب نوک دار و با یک رف به هم پیوسته اند. دریچه پشت پنجره ها در این دوره مانند منبر مسجد با قطعات حکاکی شده از چوب یا عاج تزیین می شـده است.

نوعی پنجره بیرون آمده چوبی به نام مشربیه نیز در طبقه های فوقانی ساختمان های مسکونی، به ویژه در مواردی که نمای ساختمان به سمت گذر عمومی بود، نصب می شد که تمام سطوح آن چوبی و غالباً بر کنسول هایی چوبی متکی بود. از آنجا که در بیشتر موارد سطح بازشو این پنجره ها مشبک بود، افراد از داخل اتاق، بدون آنکه دیده شوند، به بیرون اشراف داشتند.

تاریخچه پنجره در دوران عثمانی

در معماری عثمانی نورگیرهایی در گردنه گنبد بناها مشاهده می شود. این طرح در بنای مسجد اولوجامع، تعداد زیادی از مساجد آناطولی و اولین مسجدی که در روم ایلی احداث گردیده استفاده شده است. سنان ــ که در سال 978 ـ 984 مسجد سلیمیه را در ادرنه بنا کرد. برای کاهش سنگینی گنبد، پنجره های زیادی در آن ساخت. در این مسجد، هر ساقه گنبد دارای 32 پنجره هلالی بسیار بلند است.

 

تاریخچه پنجره

 

تاریخچه پنجره در هند

در معماری هند در دوره گورکانیان ، پنجره های برجسته بسیار رایج بود که یکی از بهترین نمونه های آن پنجره های عمارتی پنج طبقه به نام هوا محل در جیپور بود که با ترکیبی خاص طراحی و ساخته شده و نمای بیرونی را بسیار جالب توجه کرده است. در این بنا، هریک از فضاهای رو به بیرون سه پنجره با سقفی منحنی شکل دارد که پنجره میانی از دو پنجره دیگر بزرگتر است.

تاریخچه پنجره در ایران

در تاریخچه پنجره از ایران باستان، پنجره ای باقی نمانده است تا بتوان چگونگی آن را دریافت. تنها می دانیم که به فرمان شاهان هخامنشی چوب های سخت را از راه های دور می آوردند که به احتمال قوی به مصرف در و پنجره می رسیده است. از زر و سیم و عاج و مصالح تزیینی دیگر نیز در آرایش پنجره ها استفاده می شده است. با توجه به برخی شواهد، چارچوب پنجره های به کار رفته در بنای تخت جمشید از تخته سنگ های یکپارچه تراشیده شده، بوده است. در قسمتی دیگر از این بنا، آثاری دیده می شود که حاکی از وجود نورگیرهای سقفی است.

 در ایران پس از اسلام در تمام دوره ها بناهایی متأثر از معماری ایرانی ساخته شده که در آنها پنجره های مشبک در دیوار، سقف و گنبدها به کار رفته است. از آن جمله می توان به نورگیرهای مسجد تاری خانه (سدة دوم )، مقبرة الجایتو در دورة ایلخانان و پنجره های مشبک بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی اشاره کرد.

رایج ترین نوع پنجره در ایران

رایج ترین نوع پنجره در معماری ایران ، پنجره های دو لته (دو لنگه ) یا چند لته بود که هر لته آن غالباً روی یک پاشنه و یک میله چوبی در بالا و پایین می چرخید. در پنجره های چند لنگه ، گاهی یک یا چند لنگه را به صورت ثابت و شماری از لنگه ها را به صورت بازشو می ساختند، گونه ای از پنجره ها را نیز به صورت قدی و از سطح کف اتاق یا اندکی بالاتر می ساختند که به در ـ پنجره معروف اند.

بسیاری از پنجره های اتاق های اصلی را به این صورت می ساختند تا هنگامی که روی زمین می نشستند، بتوانند فضای بیرون را ببینند. برخی از این گونه در ـ پنجره ها درِ ورودی اتاق نیز بود. در نواحی کویری معمولا اندازه و نوع اتاق ها را با تعداد در یا در ـ پنجره های آنها، سه دری، پنج دری و مانند آن مشخص می کردند.

 

تاریخچه پنجره

 

پنجره ای به نام اورسی

در دوران زندیه و قاجاریه نوع دیگری پنجره وجود داشت که از نظر هنری بسیار حائز اهمیت بود، نوعی پنجرة چوبی دو لنگه به نام اُرسی بود. درباره ریشه این واژه اختلاف نظر وجود دارد. در فرهنگ لغت نامه آمده است، “اور” به معنای بالاست و اُرسی یعنی پنجره هایی با لنگه های بازشو بالارونده . بنا به گفته محققان این کلمه از ارو یا اروس ( arus ) در زبان پهلوی گرفته شده و به معنای سفید و روشنایی است. لنگه های این پنجره به جای حرکت بر حول محور پاشنه، در درون یک چارچوب به سمت بالا و پایین حرکت می کند. اُرسی غیر از چارچوب به سه قسمتِ آستانه، طبقة پایین یعنی لنگه های بازشونده و قسمت بالا که مخفی کننده لنگه هاست تقسیم می شود.

قسمت بالا به صورت دو جداره ساخته می شود تا هنگامی که لنگه ها بالا کشیده می شوند در میان جداره ها پنهان شده منظره نامناسبی به اتاق ندهد. اُرسی ها معمولاً یکی از اضلاع چهارگانه اتاق را تشکیل می داد و از کف اتاق تا سقف ادامه پیدا می کرد. سطح پنجره های اُرسی غالباً از شبکه های چوبی با نقش های هندسی بسیار ظریف و زیبا به صورت گره سازی یا قواره بندی و با استفاده از قطعه های شیشه رنگی یا ساده ساخته می شد. بنجامین در وصف این نوع پنجره در سفرنامه خود می نویسد:

ایرانیان به جای آنکه برای اتاق های خود به شیوه غربی چندین پنجره بسازند، همه را یکجا جمع کرده یک پنجره بزرگ یا در که از سقف تا کف اتاق می رسد برای اتاق در نظر می گیرند و این پنجره بزرگ را با قاب های مختلف به سه یا چهار قسمت تقسیم می کنند و در هر قسمت با به کاربردن شیشه های رنگی کوچک، نمای خارجی و داخلی زیبایی برای اتاق ایجاد می کنند. اُرسی در شهرهای مختلف نام های گوناگونی دارد؛ برای نمونه در یزد به «درهای شکم پاره » و در قزوین به «درهای چند چشم  » موسوم است. از جمله بناهای دارای ارسی ارگ کریمخان، خانة محتشم، بنای دیوانخانه و باغ دولت آباد است.

تاریخچه پنجره

 

پنجره ای به نام روزن

نوعی پنجره به نام روزن نیز برای نورگیری یا تهویه معمولا در بالای درها و پنجره ها ساخته می شد. روزن که با چوب یا گچ یا سفال ساخته می شد، اغلب ثابت بود. روزن جنبه تزیینی هم داشت و گاه دارای قوس هلالی و شکسته و گاه ساده و چهارگوش بود و طرح های قواره بری با شیشه های رنگی در آن به کار می رفت.

برای نمونه می توان به بالای درهای مدرسه و مسجد سپهسالار و ورودی و نمای کاخ ابیض در تهران، خانه قزوینی ها و خانه امجد در سنندج اشاره کرد. در خانه زینت الملک در شیراز روزن ها تنها جنبه تزیینی دارد و به صورت قطعه هلالی شکلی از لنگه های در سربرآورده و طرح معرق کاری با خطوط اسلیمی به صورت جالبی در بالای آنها به اجرا درآمده است. در خانه شیخ الاسلام اصفهان نیز روزن مستطیلی است .

گاه به حفره های نورگیر ساده و بدون شبکه محافظ و پنجره های سقفی برخی از فضاها مانند راسته بازارها، آشپزخانه ها و درهای ورودی خانه ها نیز روزن می گفته اند. از انواع روزن ها که غالباً بر روی پوشش های گنبدی شکل، بویژه در حمام ها و بازارها، استفاده می شود، جامخانه است. معمولاً بر روی حفره های سطوح سفالی جام خانه ها، شیشه نصب می کردند و هنگام گرما آن را برمی داشتند.

پنجره های دوران قاجار

گاه پیرامون پنجره ها برخی عناصر معماری مانند ستون (واقعی یا کاذب)، مهتابی، جان پناه و رُخبام (سطحی نواری شکل در بالاترین قسمت دهان ) قرار داشت. همچنین در قدیم از انواع تزیینات، مانند کاشی کاری و آجرکاری و گچبری، در اطراف پنجره ها استفاده می شد.

پس از دوره قاجار، تحت تأثیر معماری اروپایی، ساختن برخی پنجره های نوین مانند پالادین (پنجره ای با سه دهانه ، دهانه میانی یا طاق قوسی و دو دهانه دیگر با طاق های مسطح ، سنتوری (نوعی پنجره مستطیلی که بالای آن با قوس و سطوح مثلثی شکل تزیین شده است) و نیز پنجره بیرون آمده رواج یافت. امروزه، پنجره ها از چوب و آهن و آلومینیوم ساخته می شوند و غالباً با لولا یا به صورت ریلی باز و بسته می شوند.

پنجره دوجداره را بیشتر بشناسید

اطلاعات بیشتر در history of window

دیدگاهتان را بنویسید

نشانی ایمیل شما منتشر نخواهد شد. بخش‌های موردنیاز علامت‌گذاری شده‌اند *